گیاه خرفه با اسم علمی Portulaca Oleracea و با نام انگلیسی Purslane از تیره پرتولاکاسه (Portulacaceae) است که برگ‌های گوشتی و بذرهای سیاه ریز دارد. گیاه یک ساله است که ارتفاع تا حدود 40 سانتی‌متر در مراحل بذردهی می‌رسد.

در خصوص خاستگاه اولیه آن اختلاف نظر وجود دارد، ولی در کشورهای ایران، استرالیا، هند، آفریقای شمالی و در آمریکا رشد می‌کند. خرفه برگ‌های گرد کشیده با ساقه گوشتی به رنگ قرمز ارغوانی دارد. گل‌های آن به رنگ زرد در انتهای ساقه تشکیل شده و اوایل روز تا ساعت 9 الی 11 باز می‌ماند.

ریشه گیاه راست است و انشعابات فیبری دارد که می‌تواند به اعماق خاک نفوذ و از رطوبت زیرین خاک استفاده کند.

این گیاه دارویی که معمولاً به صورت خودرو در باغچه منازل، کنار جوی‌ها و در مناطق مرطوب می‌روید، شاید زیاد مورد توجه نباشد اما اکنون کشف‌های مهمی در مورد آن انجام شده که توسط سازمان بهداشت جهانی لقب اکسیر جهانی (Global panacea) به آن داده شده است. این گیاه از سوی این سازمان متداول‌ترین گیاه دارویی مورد استفاده در جهان ذکر شده است. معمولاً قسمت‌های هوایی این گیاه که شامل برگ، ساقه و دانه‌های آن است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ایران معمولاً کاشته می شود، ولی به طور وحشی نیز در مناطق شمالی ایران در اطراف رشت، لاهیجان، اطراف تهران، تفرش، اراک و سایر نواحی می روید. تکثیر آن از طریق کاشت بذر آن صورت می گیرد و بذر آن را به طور مستقیم در مزرعه اصلی در ماه های اردیبهشت تا تیرماه می کارند. خاک مزرعه باید غنی باشد و چون احتیاج به آب زیاد دارد آبیاری آن باید مرتباً صورت گیرد  .

خواص گیاه خرفه در طب سنتی

 * خرفه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی سرد و تر و دارای نیروی قابضه است.

* گیاه دارویی «خرفه» در درمان اختلالات و التهابات مجاری ادراری موثر است.

«خرفه» در طب سنتی به عنوان تب بر، ضد عفونی کننده، ضد اسکوربوت (بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین C)، ضد اسپاسم، مدر و ضد کرم استفاده می‌شود.

* در بسیاری از کشورها، از قبیل کشورهای عربی همسایه، این گیاه دارویی را به عنوان سبزی خوراکی در سبزی فروشی‌ها به فروش می‌رسانند و از شیره خرفه و یا له شده برگ‌ها و ساقه آن به صورت موضعی برای رفع درد، تورم و التیام زخم‌های سوختگی، کاهش تورم و آبسه‌ها، گزیدگی نیش حشرات و عقرب گزیدگی استفاده می‌شود.

* این گیاه در مصرف داخلی قطع کننده و بند آورنده خون‌ریزی است و همچنین عصاره ساقه و برگ آن برای درمان بیماری‌های کبدی مفید است.

* از جوشانده این گیاه که آب آن گرفته شده است در معالجه اسهال و برای رفع سرفه، تسکین دردهای سینه و سوزش مجرای ادرار و مثانه و رفع حرارت رحم و سوزش آن استفاده می‌شود.

* همچنین مصرف خوراکی «خرفه» به عنوان سبزی خام و یا پخته همراه با پیاز و روغن جهت تقویت روده‌ها، قطع اسهال و تب استفاده می‌شود و مصرف خام برگ و ساقه آن به صورت سالاد و همراه با سرکه برای درد کلیه مفید است.

* ضماد ریشه خرفه برای رفع زگیل پوستی استفاده می‌شود.

* ضماد خرفه بر روی پیشانی سبب از بین رفتن سردرد و دردهای میگرنی می‌شود.

* گفتنی است؛ گیاه خرفه در دامپزشکی برای درمان بیماری‌های تب‌دار و برای خنک کردن بدن، دفع سموم و تصفیه خون به صورت پودر و جوشانده استفاده می‌شود.

* این گیاه در بیماران آسمی اثر گشاد کننده مجاری تنفسی و پایین آورنده قند خون را دارد و خاصیت تقویت عضلات قلبی و ضد توموری نیز در آن دیده شده است.

* برگ و ساقه‌ی خرفه مسکن صفرا است و حرارت خون و کبد و معده را تسکین می‌دهد و برای تسکین حدت تب‌های گرم و صفراوی و تسکین عطش و کنترل ترشح ادرار در مورد بیماری دیابت مفید است.

* در مواردی که چرک از سینه آید قطع می‌کند و برای خرد کردن سنگ مثانه و ازدیاد ترشح بول مفید است، یعنی مدر است.

 

* جویدن برگ آن به مقدار کم، کندی دندان را رفع می‌کند (که از خوردن میوه ترش و یا علت دیگری ایجاد شده باشد) و زیاد جویدن آن کندی دندان ایجاد می‌کند.

* از عصاره آن برای التهاب‌های گرم چشم با مالیدن در محل ملتهب استفاده می‌شود.

* ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ برای تسکین سردردهای گرم و ورم‌های گرم نافع است و با آرد جو برای جرب نافع است.

* ضماد برگ و ساقه آن به تنهایی برای تسکین حرارت اعضا و سوختگی آتش مفید است و اگر بر معده و کبد گذارند برای تسکین حرارت آن‌ها مفید است و اگر با حنا تهیه شود و بر کف دست و پا گذارده شود برای حرارت و پیسی‌های دست و پا در صورت تکرار مفید خواهد بود.

* اشتها را کاهش می‌دهد و اسراف در خوردن آن، نور چشم را نقصان می‌دهد.

* افراد سرد مزاج باید آن را با نعناع و کرفس بخورند.

خرفه از نظر احادیث

امام صادق (ع) می فرمایند: بر روی زمین سبزی خوردنی شریف‌تر از آن نیست و سبزی خوردنی حضرت فاطمه (س) است و عقل را زیاد می‌کند.

در روايت آمده است حضرت فاطمه(س) اين گياه را بسيار دوست مي‎داشت و بدين جهت به آن حضرت نسبت داده‎اند.

علف هرزی که روغن می‌شود

 اخیراً پژوهشگران دانشگاه تبریز موفق به شناسایی قابلیت استفاده از گونه‌ای علف هرز شدند که بنا به گفته آنان می‌تواند از این پس به عنوان منبعی جدید برای استخراج روغن خوراکی به چرخه صنایع غذایی کشور وارد شود. این گیاه ناشناخته خرفه نام دارد که گویا منبعی غنی از اسیدهای چرب غیر اشباع، به خصوص امگا 3  تلقی می‌شود.

خرفه در فهرست گیاهان خوراکی نیست و در کشاورزی به عنوان علف هرز شناخته می‌شود، ولی آنچه این گیاه را متمایز می‌کند، وجود اسید چرب امگا 3 زیاد در برگ آن (قسمت رویشی) است. البته دیگر گیاهان مثل کلزا یا بذر کتان نیز امگا3 دارند، ولی این ماده در بذرهای آن‌ها یافت می‌شود. حدود 70 درصد اسیدهای چرب تشکیل‌دهنده روغن آن غیر اشباع بوده و حدود 50 درصد آن را تنها اسید چرب امگا3 تشکیل می‌دهد.

استفاده از اسیدهای چرب غیر اشباع موجب کاهش کلسترول خون می‌شود. منبع اصلی اسید چرب امگا3 روغن ماهی است، ولی منابع گیاهی نیز حاوی اسیدهای چرب غیر اشباع شده‌اند. امروز از گیاهانی مثل بادام زمینی، کلزا، آفتابگردان،ذرت و هسته انگور روغن استخراج می‌شود، ولی از خرفه در دنیا روغن استخراج نمی‌شود.

علاوه بر وجود امگا3 در قسمت رویشی آن، مواد معدنی مثل منیزیم، پتاسیم، کلسیم و همچنین ویتامین ث (16 میلی‌گرم در 100 گرم ماده‌تر) به مقدار زیاد در بافت‌های آن وجود دارد. غنی بودن از اکسیدان‌ها (رنگ قرمز ساقه) از دیگر مزیت‌های این گیاه است. خرفه سرشار از بتاکاروتن (پیش ساز ویتامین آ)، B1 و B2 نیز می‌باشد.

مقدار روغن کل در برگ پایین است که بهتر است از برگ‌های آن به صورت تازه خوری به عنوان مناسب‌ترین سبزی و از بذرهای آن که حدود 20 - 15 درصد روغن دارد، به عنوان منبع استحصال روغن استفاده شود. حتی اگر روغن این گیاه با روغن‌های دیگر مخلوط شود، کیفیت آن‌ها را از لحاظ ارزش غذایی افزایش خواهد داد و این امر به سلامت جامعه کمک خواهد کرد.

طریقه‌ی استفاده

 * فراموش نکنید ارزش غذایی این سبزی به مراتب بیشتر از بعضی سبزیجات معمول است بنابراین، توصیه به تازه‌خوری برگ‌های این سبزی با ماست یا اضافه کردن چند گرم از آن به سالاد مناسب خواهد بود.

* قسمت‌های هوایی جوان گیاه را می‌توان به صورت بورانی نیز استفاده کرد که برای درست کردن بورانی، برگ‌ها و قسمت‌های هوایی این گیاه را با مقداری آب می‌جوشانند، سپس آن‌ها را صاف کرده و به آن مقداری پیازداغ و تخم مرغاضافه می‌کنند.

* مقدار خوراک از آب برگ ساقه آن 40 گرم که با 8 گرم نبات یا شکر مخلوط کرده و خورده می‌شود.

 خواص تخم خرفه

 * از خواص تخم خرفه می‌توان به تصفیه کنندگی خون، رفع التهابات گوارشی، رفع سرفه و تسکین دهنده تشنگی اشاره کرد.

* از تخم خرفه همچنین در شیرینی پزی و برای تزئین، به خصوص تزئینشیرینی نان برنجی استفاده می‌شود.

* تخم خرفه تقویت کننده قوای عمومی بدن است.

* تخم گیاه خاصیت ضد کرم، به خصوص علیه کرم کدو دارد.

خواص درمانی خرفه

 

هر روز صبح و شب ، آن را در شیر یا آب بجوشانید و بخورید جهت دفع کرم کدو مفید است.

شیره آن را بگیرید و با دوغ ترش یا سرکه مخلوط کنید و بخورید ، عطش را تسکین می­دهد.

آن را بجوشانید و با آبش دهان اطفال را بشویید ، زخم­ها و جوش­های داخل دهان آنان را برطرف می­سازد.

 

خرفه تصلب شرايين - خارش پوست - عفونت ريه - ورم طحال - رفع عصبانيت – بواسير - باد سرخ - زگيل - كهير - بواسير - انزال زودرس - افزايش شير - ميخچه و...

گرچه خرفه جزء سبزي‎هاي خوردني ما نيست و از آن خيلي كم استفاده مي‎كنيم اميد است اكنون كه با اين گياه خوب آشنا مي‎شويد جايگاهي براي آن در سبزي‎هاي خوردني خود باز كنيد. 1.        طبع آن سرد و تر است. 2.        در روايت آمده است حضرت فاطمه(س) اين گياه را بسيار دوست مي‎داشت و بدين جهت به آن حضرت نسبت داده‎اند. 3.        خرفه ادرار آور است و ضدكمبود ويتامين ث است. 4.        تصفيه كننده خون است. 5.        رفع كننده تشنگي است. 6.        تب بر است. 7.        رفع كننده التهابات داخلي بدن مي‎باشد. 8.        دفع كننده اخلاط‎هاي خوني است. 9.        براي تسكين دردهاي ميگرن پخته خرفه را به‎صورت ضماد در محل درد بگذاريد. 10.     جويدن برگ خرفه از خونريزي لثه جلوگيري مي‎كند. 11.     ضماد خرفه براي ميخچه مفيد است. 12.     گذاشتن ريشه خرفه بر روي زگيل به‎صورت ضماد آن را از بين مي‎برد. 13.     براي تسكين سوختگي از ضماد خرفه استفاده كنيد. 14.     خرفه دفع كننده صفرا است. 15.     براي درمان جوش‎هاي سر، خرفه را كوبيده با عرق بيد و كاسني مخلوط نموده سر را بشوييد. 16.     خرفه درد كليه و مثانه را كاهش مي‎دهد. 17.     كساني كه در فواصل قاعدگي خونريزي دارند از خرفه استفاده كنند. 18.     خوردن خرفه باعث افزايش شير مي‎شود. 19.     حضرت محمد(ص) فرموده‎اند: براي نود درصد بيماريها مفيد است. 20.     كساني كه ترش مي‎كنند و يا سوزش گلو دارند خرفه را به‎صورت خام يا پخته ميل كنند مخصوصاً 20 دقيقه بعد از غذا مقداري از آن را خام جويده و بخورند. 21.     خرفه براي بواسير و نواسير (بيماري فيستول) مفيد است. 22.     زياده‎روي در مصرف خرفه باعث بي‎اشتهايي و كم شدن قدرت بينايي مي‎گردد. 23.   كساني كه انزال زودرس دارند از دم‎كرده تخم خرفه به مدت يك هفته استفاده كنند لطفاً بيش از يك هفته استفاده نكنند. 10 گرم در 200 سي‎سي آب جوشانده روزي 2 بار صبح و شب ميل شود، هربار نصف ليوان. 24.     يك مرطوب كننده خوب از خرفه: خرفه تازه از له كرده با ماست مخلوط كرده 20 دقيقه روي صورت بگذاريد. 25.     خوردن خرفه جهت درمان كهير نافع است. 26.     براي بازشدن دمل برگ تازه خرفه را كوبيده با اسفرزه مخلوط نموده روي دمل بگذاريد. 27.     براي از بين بردن زگيل پوست انار را خرد كرده با آب خرفه مخلوط كرده روي زگيل بگذاريد. 28.   براي درمان يرقان تخم خيار + تخم كاسني + تخم كاهو + تخم خرفه كه به چهار تخم معروف‎اند هم وزن آن‎ها تخم گشنيز مخلوط نموده به‎صورت پودر درآورده روزي 3 قاشق مرباخوري ميل شود. 29.     براي جلوگيري از خونريزي بواسير 8 گرم تخم خرفه در يك ليوان آب جوش دم‎كرده بعد از 20 دقيقه دميل كنيد. 30.     براي سوزاك 7 گرم تخم خرفه در يك ليوان آب جوش دم‎كرده به مدت يك هفته ميل كنيد. 31.   براي درمان باد سرخ (اين بيماري ابتدا در يك نقطه بدن شروع به خارش مي‎كند بعد از 24 ساعت شروع به رنگ قرمز و داغ شده روزهاي بعد رفته رفته متورم مي‎شود و مي‎تركد و زردآب از آن خارج مي‎شود). كاسني و خرفه تازه را بكوبيد و روي زخم بگذاريد. 32.     اگر در دندان‎هايتان احساس كُندي كرديد با جويدن برگ‎هاي خرفه كُندي دندان را از بين ببريد. 33.     براي دمل پستان برگ تازه خرفه را كوبيده به‎صورت ضماد بگذاريد. 34.     جوشانده تخم خرفه در آب يا شير كرم كش است مخصوصاً كرم كدو. 35.     براي رفع عصبانيت 5 گرم خرفه را در يك ليوان آب جوش 20 دقيقه دم‎كرده شب ميل شود اين دم‎كرده براي بيخوابي هم مفيد است. 36.     از سبزي خرفه + جعفري و ديگر سبزي‎هاي كوكو يك كوكوي خوشمزه مي‎توان درست كرد. 37.     كساني كه سرفه‎هايي همراه با خون دارند از خرفه چه به‎صورت خام و يا به‎صورت سوپ استفاده كنند. 38.     براي درمان ورم طحال تخم خرفه را همراه سكنجبين بخورند. 39.     براي درمان كوفتگي‎ها از ضماد برگ خرفه استفاده كنيد. 40.     خرفه ضدچرك و عفونت ريه مي‎باشد. 41.     ضدحساسيت و خارش پوست و همچنين خارش واژينال است. 42.     براي تصلب شرايين مفيد مي‎باشد.